Vergilemede mükellef hakları nelerdir?

Vergi Usul Kanunu madde 8'e göre mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu düşen gerçek veya tüzel kişidir. Vergilendirme ilişkisinde mükellef, kamu hukukundan doğan yetkisine dayanarak vergi koyan devlete karşı maddi ve şekli yükümlülükleri olan kişidir.

Vergilendirme yetkisi, devletin ülkesi üzerindeki egemenliğine dayanarak vergi alma konusunda sahip olduğu hukuki ve fiili gücünü ifade eder. Devlet vergilendirme yetkisine dayanarak mükelleflere vergi salar. Yani mükellefin gelir, harcama ve serveti üzerinden vergi alır. Aldığı bu vergilerin meşruluğunun kaynağı ise Anayasada yer alır.

Anayasamızda vergi ödevi, siyasi haklar ve ödevler başlığı altında düzenlenmiştir. Çeşitli hukuk sistemlerindeki anayasalara baktığımızda bir çok ülkede, örneğin İtalyan Anayasasında vergilendirme ,"Siyasi haklar", Yunanistan Anayasasında "Devletin yapısı ve görevleri", Parlamento ile ilgili Bölüm 6, 78 inci maddede Vergi ve Mali İdare, Alman Anayasasında "Maliye", Fransız Anayasasında "Yasama yetkisi" altında ve Bütçe kanunu ile ilgili bölümde yer aldığını görürüz.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (İHAS) Mülkiyetin Korunması (1 Protokol 1 madde) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin oluşturduğu düzen, vergilendirme yetkisinin mülkiyet hakkına müdahale biçiminde formüle edilmiştir.

Sonuç olarak vergi bir yüktür ve bu yükü mükellef çekmektedir. O zaman mükellefin çektiğin bu yükün idarenin keyfi uygulamasına bırakmamak için bir takım güvencelere bağlamak lazım. İşte bu güvencelere mükellef hakları denir.

Mükellef hakları, Anayasa, sözleşme, yasa gibi asli ve diğer tali kaynaklar aracılığıyla hukuken vergi mükellefine tanıdığı, mükellefin devletten, vergilendirme yetkisi çerçevesinde vergi hukuku kurallarını oluştururken veya uygularken bir şeyi yapmasını veya yapmamasını talep edebileceği yetkilerdir.

Mükellef hakları iki temel gruba ayrılabilir: Genel Mükellef Hakları ve Özel Mükellef Hakları.  "Genel mükellef hakları vergi kanunların uygunluğu, temel işleyişi ve geçerliliği ile ilgili mükelleflerin görmek istedikleri doğruluk ve etkinliği içerirler. Bu haklar vergi idaresi ile mükellef arasındaki ilişkilerde ortaya çıkarlar. Özel hakları ise vergi kanunlarındaki özel durumlar, işlemler ve uygulamalar ile ilgilidir. Bu haklar vergi kanunlarının uygulanmasında esas alınacak usul sürecine yoğunlaşırlar.

GENEL MÜKELLEF HAKLARI NELERDİR?

1. ADİL YARGILANMA HAKKI: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. Maddesi adil yargılanma ile ilgilidir. Bu maddeye göre; "Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, kamuya acık olarak ve makul bir sure içerisinde görülmesini isteme hakkı vardır"

2. ADİL, EŞİT VE SAYGILI HİZMET ALMA HAKKI : Vergi idaresinin mükelleflere saygılı ve nezaket kuralları içerisinde davranması, yetkisini tarafsız ve adil kullanması gerekliliğini ifade etmektedir. Diğer bir ifadeyle idare vergi kanunlarının uygulanmasında mükelleflere karşı adil, eşit ve tutarlı davranılarak vergilerin hesaplanmasında onların özel durumları da dikkate alınması gerekir. Nitekim İnsan hakları ve temel özgürlüklerin korunmasına ilişkin sözleşmenin 14. maddesinde ayrımcılık yasağına yer verilmektedir. Bu maddeye göre; "Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, din, dil, ulusal veya toplumsal köken ve servet başta olmak üzere herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir ayrımcılık gözetmeksizin sağlanmalıdır.

3. BİLGİ ALMA HAKKI: Mükelleflerin, gerek vergi sisteminin işleyişi konusunda genel, gerekse kendilerine yönelik sübjektif-bireysel idari işlemler konusunda özel bilgili talep edebilme hakkıdır. Anayasanın 74. ve 20. maddesinde düzenlenmiştir.  Ayrıca Bilgi Edinme Kanununda da hüküm vardır.

4. BAŞVURU HAKKI: Anayasanın 125. Maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Bu hüküm gereği vergileme işlemiyle ilişkin vergi idarelerince yapılan bireysel işlemlere mükelleflerin başvuru hakkı verilmiştir. Mükelleflerin vergi uyuşmazlıklarının idari aşamada çözümlenmesi için idari aşamada itiraz veya şikâyet yollarına başvurmaları ve/veya yargı yoluna başvurabilmektedirler. Başvuru hakkı üç farklı şekilde kullanılabilir. Bunlardan birincisi, mükelleflerin kendileri için vergileme açısından sonuç doğuran bir işlem yapılmasını veya durum tespit edilmesini istemesi. İkincisi, mükelleflerin uyuşmazlığın idari aşamada çözümlenmesi için itiraz veya şikâyet yollarına başvurması. Üçüncüsü ise mükelleflerin uyuşmazlığın çözümlenmesi için yargı yoluna başvurması.

5. MÜKELLEFLERE İLİŞKİN BİLGİLERİN GİZLİLİĞİ HAKKI: Mükellef bilgilerinin gizli tutulması ve mahkemeler dışında hiçbir kuruma verilmemesini ifade eder. Anayasa'nın  20. maddesi ile VUK'un 5. maddesinde düzenlenmiştir.

6. TEMSİLCİ KULLANMA HAKKI: Mükellefler Mali Müşavir veya Avukatları temsilci olarak kullanabilmektedir. Vergileme açısından temsilci kullanılabilmesi için bunun için özel yetki verildiğinin açıkça belirtilmesi gerekir

7. ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİ HAKKI: Mükelleflere ilişkin bilgilerin gizliliği hakkı, vergi idaresinin sahip olduğu yetkiler çerçevesinde elde ettiği bilgileri gizli tutmasını ve bunların sadece kanunlarda öngörülmüş amaçlar için kullanılmasını ifade etmektedir. Gelir idaresi tarafından mükellefin evine ve işyerine girilerek özel hayatına müdahale edilmesini sıkı kurallara bağlamaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 8. Maddesi özel hayatın gizliliğine yöneliktir. Bu maddeye göre; kişi kendi özel hayatı ve ailesinin hayatı başta olmak üzere konutuna ve yazışmalarına saygı gösterilmesini bekleme hakkına sahiptir. Anayasa'nın 20 ve 21. maddelerinde düzenlenmiştir. Aramanın şartları ise VUK md. 142'de düzenlenmiştir.

8. VERGİLEMEDE BELİRLİLİK HAKKI: Mükelleflerin yürüttükleri faaliyetlerin vergiye ilişkin sonuçlarını önceden bilmelerini ifade etmektedir. Hukuki güvenlik ilkesi çerçevesinde vergi kanunlarının belirli, anlaşılır ve istikrarlı olması ve geriye yürümemesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu hak, vergi kanunlarının ve ilgili mevzuatın yayınlanarak mükellefin bilgisine sunulması, vergi kanunlarının geriye yürütülmemesi ve vergilerin kanuniliği ilkesi gereği vergisel düzenlemelerin ancak yasama organı tarafından yapılabilmesi olarak üç şekilde düzenlenmektedir.

ÖZEL HAKLAR NELERDİR?

1. VERGİLENDİRME SIRASINDAKİ HAKLAR:

Vergilendirme sürecindeki haklar şunlardır:

- Mükelleflere "Pişmanlık ve Islah" müessesesinden yararlanma hakkı ile Vergi Ziyaı Cezası  ile Kaçakçılık cezasından kurtulma imkanı verilmiştir. (VUK, md. 371)

- Beyannamelerini ihtirazı kayıtla verme hakkı: Mükellefler beyannamelerine ihtirazı kayıt düşerek dava açma haklarını saklı tutabilmektedirler.

- Tarh ve Tebliğ Zamanaşımından yararlanma hakkı: Tarh ve tebliğ işlemleri (VUK md. 114) belli sürede yapılmazsa borç ortadan kalkar

- Ceza Kesme Zamanaşımından yararlanma hakkı:  Mükellefe ceza kesme işlemleri (VUK md. 374) belli sürede yapılmazsa borç ortadan kalkar.

- Ceza Kesilmesinin Engellenmesi hakkı:  Yanılma ve görüş değişikliği (VUK md. 369) veya mücbir sebep   (VUK md. 13) hallerinin varlığında mükellefe ceza kesilmesi engellenmiştir.

- Süre Verilmesi hakkı: Zor durum (VUK md. 17) ve bilgi isteme (VUK md. 148) hallerinde mükellefe belirli sürelerin tanınması.

2. VERGİ TAHSİLATI SIRASINDA HAKLAR

Vergi mükelleflerine vergilerin ödenmesi ve vergi idaresi tarafından cebren tahsilat yapılması sırasında da bazı özel haklar tanınmıştır. Bu haklara aşağıda kısaca değinilmiştir.

- Olması gereken vergi miktarından fazlasını ödememe hakkı: Vergi mükellefleri kişisel koşullarını ve gelirlerini dikkate alarak vergi kanunlarına göre belirlenen vergiden daha fazlasını ödememe hakkına sahiptirler. Mükellefler vergi kanunlarına göre hesaplanan vergi miktarını ödemelidirler.

- Tahsil Zamanaşımından yararlanma hakkı: Tahsil işlemleri (AATUHK md. 102) belli sürede yapılmazsa borç ortadan kalkar.

- Tecil ve taksitlendirmeden yararlanma hakkı : Çok zor duruma düşen borçlular Kanunda belirtilen şartları sağlamaları halinde yararlanabilirler (AATUHK, md. 48).

- Terkinden yararlanma hakkı:  Terkin özellikle doğal afetler nedeniyle zarar görenlerin yararlanabileceği bir haktır (VUK, md.115, AATUHK md. 105) .

- Cezalarda indirimden yararlanma hakkı: Mükellefe kesilen VZC, GUC ve ÖUC Kanunda belirtilen şartlar dahilinde indirim konusu yapılmaktadır (VUK, md. 376).

3. İDARİ ÇÖZÜM YOLLARI SIRASINDAKİ HAKLAR

- Vergi hatalarının düzeltilmesini isteme hakkı: Vergiye ilişkin hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hataların düzeltilmesi istenebilir (VUK, md. 116-126).

- Uzlaşma hakkı: Mükellefler adlarına tarh edilen vergi    ve kesilen cezalardan kurtulmak için Tarhiyat Öncesi Uzlaşma veya Tarhiyat Sonrası Uzlaşma imkanından yararlanabilirler (VUK, Ek md. 1-12).

- Şikayet yoluyla üst makama başvuru hakkı: Mükellefler üst makam olarak Maliye Bakanlığı'na başvurabilirler (VUK, md. 124).

4. VERGİ YARGILAMASI SIRASINDAKİ HAKLAR

Vergi yargısının işlevleri ve vergi yargısına hakim olan ilkelerle yaratılan mükellef haklarının yargısal koruma alanı yargılama sırasında bir dizi hak bloğuyla genişlemektedir. Bu hakları şu şekilde özetleyebiliriz:

- Yargısal başvuru,

-Avukat ve/veya temsilcisini bulundurma veya gerektiğinde bunlardan yardım alma,

- Adil yargılanma hakkı (başvurma hakkı, bağımsız ve tarafsız mahkemelerde yargılanma hakkı, makul sürede ve hakkaniyete uygun yargılanma hakkı, kamuya açık yargılanma hakkı, susma hakkı, silahların eşitliği ve çelişmeli yargılanma hakkı, gerekçeli karar hakkı ve adli yardım hakkı),

- Gizlilik talep etme,

- Yürütmeyi durdurma talep etme (İYUK md. 27),

- Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru (Any md. 148).

 

5. VERGİ DENETİMİ SIRASINDAKİ HAKLAR

Vergi idaresi her zaman mükelleflerin beyanlarının doğru olup olmadığını denetleyebilir. Bir mükellefin denetlenmesine ilişkin karar, belirli verilerin veya ihbarların değerlendirilmesi sonucunda verilir. Denetim sırasında mükelleflere bazı özel haklar tanınmıştır. Bu haklar kısaca şu şekilde belirtilebilir:

- Denetim elemanlarının kimlik göstermeleri (VUK, md. 136).

- Denetim kapsamı, süreci ve bu süreçte yapılacak işler hakkında bilgi vermeleri (VUK, md. 140/1).

- Denetimin uygun yer (İşyeri) ve zamanda (Mesai saatleri içinde) (VUK, md. 140) yapılması.

- Denetim sırasında mükellef faaliyetini aksattırılmamalı, malına ve özel hayatına saygı gösterilmeli.

- İncelemenin belli süre içinde bitirilmesini isteme.

- Mükellefle işbirliğine gidilmesi, itiraz ve yargı yoluna başvurma ile ilgili haklarının açıklanması.

 

 

Vergi ödemelerinizi düzenli olarak yapmanız, hatta muhasebe işleriniz için;

MUHASEBE VERGİ KOSGEB UZMANI ''MANSUR ACAR''  ile çalışarak

takipte ve ödemede çok daha fazla kolaylık elde edebilirsiniz.

İLETİŞİM İÇİN İRTİBAT NO: 0554 763 63 39