Kısa çalışma uygulaması, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu [“Kanun” olarak adlandırılacaktır.] Ek madde 2’de düzenlenmiş olup ekonomik açıdan güçlük çekilen dönemlerde işçi-işveren ilişkilerini düzenleme amacıyla 2008 yılında yürürlüğe konulmuştur. Kısa çalışma, “üç ayı geçmemek üzere 4447 sayılı Kanunun Ek 2 nci maddesinde sayılan gerekçelerle;işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılmasını veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması” olarak tanımlanmaktadır.1 Ekonomik krizin baş gösterdiği dönemlerde, iş koşullarında meydana gelebilecek olumsuz değişimlerin yükünü işverenin omuzlarından alıp bu olumsuzluktan doğabilecek risklerin işçi-işveren arasında dengeli bir dağıtılması olarak görülebilecek bu uygulamada, işverene toplu işçi çıkarmadan farklı bir yol sunulmakta ve kısa çalışmanın yapılacağı dönemlerde işsizlik oranında yaşanabilecek keskin artışların önüne geçilmek amaçlanmaktadır.
30.04.2011 tarih ve 27920 sayılı Resmî Gazete’de yayınlanmış olan Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik’te [“Yönetmelik” olarak adlandırılacaktır.] ise konuya ilişkin süreçlerin nasıl ilerleyeceğine ilişkin detaylı bilgilendirmeler yer almaktadır. Y
önetmeliğin amacı; kısa çalışmaya ihtiyaç duyulduğu durumlarda bu talebin uygunluğunun Bakanlıkça tespiti ile işçilere ödenecek olan kısa çalışma ödeneğine ilişkin usul ve esasları
düzenlemektir.2 Ayrıca söz konusu Yönetmelik’in bazı hükümleri 09.11.2018 tarihli 30590 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’le değiştirilmiştir.
Genel Ekonomik, Sektörel veya Bölgesel Kriz ya da Zorlayıcı Nedenin Bulunması
Kısa çalışmayı gerektirecek haller, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ek madde 2’ de “genel ekonomik, sektörel veya bölgesel krizler ile zorlayıcı sebepler” olarak belirtilmiştir. Sayılan durumların kapsamları Yönetmelik’in 3. maddesinde detaylandırılmış olup aşağıdaki gibidir.3
Genel Ekonomik Kriz; ulusal veya uluslararası
ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisi ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları,
Sektörel Kriz; ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olaylardan doğrudan etkilenen sektörler ve bunlarla bağlantılı sektörlerdeki etkileyip sarsıldığı durumları,
Bölgesel Kriz; ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumları,
Zorlayıcı Sebepler ise; işverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumları ifade etmektedir.
Genel ekonomik kriz, ülke genelinde var olsa da ön
emli olan işyerinin veya işletmenin bu krizden etkilenip etkilenmediğidir. Eğer ki; bir işyeri ticari hayattaki duruşu ve gücü sayesinde ekonomik krizin şiddetinden ve olumsuz etkilerinden etkilenmiyorsa o halde bu işyerinde ülke genelinde ekonomik kriz varlığı gerekçe gösterilerek kısa çalışma uygulanamayacaktır.
Yönetmelik’te yapılan bir diğer değişiklik de genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle bağdaşmadığı halde, nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi sebeplere dayalı olarak yapıldığı tespit edilen başvuruların reddedileceğine ilişkin düzenlemenin çıkarılmasıdır. Bu durumda, işverenler tarafından dışsal etkilerden kaynaklı dönemsel olarak nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı yaşanması halinde de kısa çalışma başvurusu yapılabileceği kanaatindeyiz. Diğer bir ifadeyle kısa çalışmanın uygulanmasına ilişkin sınırlamalar daraltılmıştır.
Çalışmanın Tamamen veya Kısmen Durması ya da Önemli Ölçüde Azaltılması
Yukarıda sayılan kısa çalışmayı gerektirecek haller, kısa çalışma uygulanması için yeterli olmayıp bu durumların işletmede belirli yoğunlukta bir etki göstermelidir. Bu etkiler;
İşyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak
en az üçte bir oranında azaltılmasıveyaSüreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle işyerindeki faaliyetin tamamen veya kısmen durdurması olarak ortaya çıkmalıdır.
İşyerindeki haftalık çalışma sürelerinin önemli ölçüde azaltılmasının ve çalışma faaliyetlerinin kısmen veya tamamen durdurulmasının geçici nitelikte olması önem arz etmektedir. Kısa çalışma, sürekli kalıcı nitelikte bir uygulama değil, geçici bir önlem niteliğindedir.
İşyerinde görülmekte olan işin bütün bölümlerinde geçici olarak faaliyetin tatil edilmesi hali işin tamamen durdurulması; işin sadece üretim bölümünün tatil edilip pazarlama ve satış bölümlerinin faaliyetlerinin devam ettirilmesi hali ise faaliyetin kısmen durdu
Kısa çalışma uygulanan bir işyerinde işçilerin çalışma faaliyetleri, kısa çalışma boyunca süreklilik aranmaksızın en az dört hafta en çok üç ay süreyle kısmen veya tamamen durdurulabilecektir. Kısa çalışmanın ne kadar devam edeceğine karar verecek olan kişi ise işverendir. İşveren isterse üç aylık süre dolmadan kısa çalışmayı sona erdirebilir.
Kısa çalışmanın uygulandığı bir diğer durum ise 4447 sayılı Kanun ek m. 2 uyarınca, işyerindeki haftalık çalışma süresinin önemli ölçüde azaltılmasıdır. Yönetmelik’e göre “önemli ölçüde azalma” işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılmasını ifade etmektedir. Bu nedenle haftada 45 saat çalışma yapılan bir işyerinde en fazla 30 saat çalışma yapılması gerekmektedir. Normal haftalık çalışma süresi 45 saat olan bir işyerinde kısa çalışma sebebiyle 20 saat olarak belirlenen haftalık çalışma süresi, işverene tanınan çalışma sürelerinin artırılması olanağı ile ancak 30 saate kadar çıkarılabilecektir. 30 saatin aşılması halinde ise kısa çalışmanın kurucu koşullarından birinin ortadan kalkması nedeniyle kısa çalışmanın sona erdiği ve normal çalışmaya dönüldüğü kabul edilecektir.
Ayrıca dikkat edilmesi gereken bir diğer husus ise işin tamamen veya kısmen durmasının en az dört hafta sürmesi aranmakta iken çalışma süresinin azaltılmasına bağlı kısa çalışma hali için bunun en az dört hafta sürmesi aranmamıştır.